Alles over valeriaan

Introductie: wat is Valeriaan?

Valeriaan (Valeriana officinalis) is een kruidenplant met roze of paarse fijne bloemetjes dat met name in Europa en Azië groeit (1). Dit kruid wordt al van oudsher als geneeskrachtig middel beschouwd waarbij voornamelijk gebruik wordt gemaakt van de wortel. Valeriaan staat met name bekend om de rustgevende en ontspannende werking door de gunstige effecten op het zenuwstelsel en de slaapbevordering (2). De geneeskrachtige eigenschappen van valeriaan worden met name toegeschreven aan de actieve bestanddelen in de wortel namelijk GABA (gamma-aminoboterzuur), valereenzuur, valepotriaten, alkaloïden en lignanen. Daarbij is GABA een belangrijke neurotransmitter met een kalmerende werking op het zenuwstelsel en een positief effect op het mentale welzijn (3). Valeriaan speelt een aanzienlijke rol in de fytotherapie en kan worden ingezet bij verschillende stressgerelateerde klachten, zoals nervositeit, spanningshoofdpijn, angstklachten, slaapproblemen, overprikkeling, onrust, concentratieproblemen, gespannenheid en stemmingswisselingen (4). De wortel van de valeriaanplant wordt in verschillende vormen verwerkt en gebruikt, zoals valeriaanthee dat kan worden gezet van de gedroogde valeriaanwortel. Daarnaast wordt valeriaan als supplement gebruikt in de vorm van tinctuur, tabletten en capsules.

Wetenschappelijk onderzoek en oorsprong

Wetenschappelijke onderzoeken bevestigen een aantal traditionele toepassingen en gezondheidsvoordelen van valeriaan. Studies over valeriaan houden voornamelijk verband met de invloed op het zenuwstelsel en de effecten bij stress, angst en slaapproblemen (4).

Onderzoek toont aan dat het gebruik van valeriaan een kalmerend effect heeft door de remmende werking op de hersenactiviteit (3, 5)
Studies tonen aan dat valeriaan de slaapkwaliteit en de inslaaptijd kan helpen verbeteren bij slaapproblemen, zoals slapeloosheid (6, 7, 8, 9)
Onderzoek laat zien dat valeriaan mogelijk effectief is bij het verminderen van de symptomen bij (stressgerelateerde) angst (4, 10)
Een studie laat verbetering zien van milde depressieve klachten bij het gebruik van valeriaan-suppletie (4)
Studies wijzen uit dat valeriaan gunstige effecten heeft bij stressgerelateerde klachten, zoals nervositeit en rusteloosheid (4)
Onderzoek laat zien dat valeriaan kan bijdragen aan vermindering van de symptomen bij PMS, zoals stemmingswisselingen, gespannenheid en slaapproblemen (11, 12)
Studies tonen aan dat het gebruik van valeriaan gunstige effecten heeft tijdens de menopauze waarbij minder sprake was van opvliegers, stemmingswisselingen en slaapproblemen (13, 14, 15)
Een studie liet zien dat valeriaan mogelijk bijdraagt aan verbetering van het concentratievermogen (16)
Onderzoek bevestigt dat valeriaan zeer veilig is zonder (cognitieve) bijwerkingen of het verslavende effect zoals vaak wel het geval is bij synthetische slaapmiddelen (1)
Net als Sint Janskruid, blijkt valeriaan een positief effect te hebben op het darmmicrobioom en de spijsvertering (17)
Valeriaan heeft mogelijk gunstige effecten bij allodynie veroorzaakt door neuropathie (18)
Actueel onderzoek toont aan dat valeriaan ontstekingsremmende eigenschappen heeft en een potentiële rol zou kunnen spelen bij auto-immuunziekten (19)

Bronnen van valeriaan
Valeriaan wordt gebruikt als thee en als gestandaardiseerd extract in de vorm van tinctuur, tabletten of capsules. Hierbij is een hoogwaardige kwaliteit van belang omdat de concentratie van actieve stoffen invloed heeft op de biologische beschikbaarheid. Bovendien wordt steeds meer belang gehecht aan kwaliteitscontrole van valeriaanthee (20).

De werking van valeriaan

Valeriaan heeft een kalmerende, slaapbevorderende en stressverlagende werking. Daarnaast werkt dit kruid spierontspannend en hormoonbalancerend.

Rustgevende werking
Valeriaan heeft een effect op GABA, een belangrijke neurotransmitter in de hersenen dat zorgt voor een rustgevend effect (3, 5). De invloed op de GABA-modulatie draagt daardoor bij aan vermindering van angstklachten, spanning en nervositeit. Daarbij kunnen symptomen zoals innerlijke onrust of een opgejaagd gevoel worden verminderd door valeriaan. Valeriaan kent een snelle werking waarbij een kop valeriaanthee al na een halfuur kan zorgen voor een ontspannen gevoel. Het kan ook incidenteel worden gebruikt, zoals bij een examen of vliegangst. Daarnaast lijkt valeriaan een interessante rol te spelen bij de vermindering van stressklachten door de invloed op de cortisolspiegel (21). Synthetische kalmeringsmiddelen kunnen leiden tot afhankelijkheid of sufheid dat niet het geval is bij het juiste gebruik van valeriaan.

Slaapbevorderende werking
Het kalmerende effect op de hersenen leidt ook tot beter slapen waarbij is gebleken dat valeriaan de slaapkwaliteit kan helpen verbeteren. Daarnaast draagt het bij aan een kortere inslaaptijd en bevordert het doorslapen (6, 9). De positieve effecten van valeriaan zijn met name aangetoond bij mensen met slaapproblemen, zoals slapeloosheid (7, 8). Reguliere slaapmiddelen hebben vaak een verslavende werking; dit is niet het geval bij het gebruik van valeriaan. Dit kruid kan dan ook worden beschouwd als natuurlijk slaapmiddel en is zonder recept verkrijgbaar.

Angstremmende werking
Valeriaan werd vroeger al gebruikt bij angstklachten of angststoornissen. De angstremmende werking van valeriaan is te herleiden naar de GABA-modulatie in de hersenen. Het is gebleken dat valeriaan met name stressgerelateerde angstklachten helpt verminderen waarbij vaak ook sprake is van spanningsklachten en slaapproblemen (4, 10).

Cognitieve werking
Het kalmerende effect van valeriaan blijkt ook te zorgen voor een gunstige cognitieve werking waarbij het concentratievermogen en de focus kunnen worden verbeterd (16). Daarnaast zijn verbeteringen waargenomen voor de gemoedstoestand en bij milde depressieve klachten (4).

Spierontspannende werking
Valeriaan heeft ook een spierontspannende werking waarbij het kan worden gebruikt bij stressgerelateerde spierspanningen, zoals in de nek of de schouders. Daarnaast blijkt valeriaan, door de GABA-modulatie, effectief bij het verminderen van spanningshoofdpijn.

Hormoonbalancerend werking
Valeriaan blijkt een positieve bijdrage te leveren aan de hormoonbalans. Uit onderzoek is gebleken dat valeriaan bijdraagt aan het verminderen van PMS klachten met vermindering van angstklachten, slaapproblemen en stemmingswisselingen (11, 12). Dit kruid blijkt een ontspannende en pijnverlichtende werking te hebben tijdens de menstruatiecyclus. Daarnaast tonen studies gunstige effecten van het gebruik van valeriaan-suppletie tijdens de menopauze waarbij slaapproblemen, opvliegers en stemmingswisselingen werden verminderd (13, 14, 15).

Verschillen tussen verwante stoffen

Valeriaan is verwant aan de kruiden sint janskruid en saffraan die tevens een ontspannende werking hebben. Daarnaast heeft Valeriaan een synergetische werking met het mineraal magnesium als ook met de kalmerende kruiden hop, passiebloem en citroenmelisse, deze zijn met name in combinatie effectief bij het verhelpen van slaapproblemen en nervositeit.

Valeriaan versus sint janskruid en saffraan
Deze drie kruiden hebben een effect bij slaapstoornissen en stressklachten. Valeriaan werkt echter sterker op rustgeving en slaapbevordering. Sint Janskruid en saffraan werken dieper op de stemming (22, 23). De combinatie van sint janskruid en valeriaan lijkt veelbelovend bij mensen met zowel depressieve klachten als angststoornissen (24).

Valeriaan versus passiebloem
Hoewel beide kruiden invloed hebben op de GABA-modulatie, werkt valeriaan sterker op slaapbevordering en heeft passiebloem met name een goede werking bij nervositeit en angstklachten (23). In combinatie kunnen ze elkaars werking echter versterken.

Veiligheid, dosering en interacties bij gebruik van valeriaan-suppletie

Valeriaan is een kruidengeneesmiddel en kan worden gebruikt als voedingssupplement in capsulevorm of in vloeibare vorm. De juiste persoonlijke dosering wordt afgestemd op de betreffende gezondheidsklacht en kan het beste worden voorgeschreven door een arts of gezondheidsdeskundige; dit tevens in verband met eventuele interacties met medicijnen of andere kruiden.

Veiligheid
Het gebruik van valeriaan wordt algemeen beschouwd als veilig bij inachtneming van de geadviseerde dagelijkse dosering (1). Het kent geen tot weinig bijwerkingen met in zeldzame gevallen lichte bijwerkingen, zoals maag-darmklachten, hoofdpijn of sufheid (bij hogere doseringen). Het gebruik van valeriaan-suppletie bij zwangerschap en borstvoeding wordt afgeraden wegens het ontbreken van betrouwbare informatie. Daarnaast wordt het besturen van voertuigen of machines afgeraden vanwege het sederende effect van dit kruid.

Aanbevolen dosering
De gebruikelijke dosering van valeriaan (gestandaardiseerde vorm) is eenmaal tot driemaal daags 1 tot 2 ml tinctuur of 150 tot 900 mg in tablet- of capsulevorm (valeriaanextract). Valeriaanthee (2-3 gram valeriaanwortel circa 10 minuten laten trekken) kan vóór het slapengaan worden gedronken. Per dag kunnen enkele koppen thee worden gedronken. Een valeriaansupplement kan 30 minuten tot 2 uren vóór het slapengaan worden ingenomen. De kalmerende werking van valeriaan houdt ongeveer vier uren lang aan. De effecten van een voedingssupplement met valeriaan zijn merkbaar na ongeveer twee tot vier weken.

Interacties
Het gebruik van valeriaan kan de werking van andere sederende middelen beïnvloeden, zoals alcohol, antihistamine, benzodiazepines en slaapmiddelen. Bij gecombineerd gebruik is voorzichtigheid geboden; dit geldt ook voor gebruik van valeriaan in combinatie met andere sederende kruiden, zoals hop, salie en sint janskruid.

Conclusie en toekomstige onderzoeken

Valeriaan is niet alleen een mooie plant om te zien, maar maakt al zeer lang deel uit van de traditionele geneeskunde. Tegenwoordig is het een van de meest gebruikte kruiden als natuurlijk slaap- en kalmeringsmiddel. Dit kruid wordt voornamelijk ingezet bij slaapproblemen, met name bij slapeloosheid en een slechte nachtrust. Valeriaan wordt daarnaast gebruikt vanwege de ontspannende en rustgevende werking op lichaam en geest en het verminderen van stressgerelateerde klachten, zoals angst, spanningshoofdpijn, nervositeit, rusteloosheid en stemmingswisselingen. Bovendien kan valeriaan bijdragen aan een gezonde hormoonbalans met vermindering van menstruatieklachten, symptomen van PMS en gunstige effecten gedurende de menopauze.

De bestanddelen in valeriaan, zoals valereenzuur, hebben een bevorderende werking op de neurotransmitters GABA en serotonine die zorgen voor een kalmerend effect. Valeriaan bevordert de GABA-modulatie in de hersenen met een remmend effect op de hersenactiviteit. Waar reguliere kalmerings- en slaapmiddelen bijwerkingen kunnen geven en kunnen leiden tot afhankelijkheid, is dit meestal niet het geval bij valeriaan dat een natuurlijk middel is. Daarnaast is valeriaan als natuurlijk supplement meestal veiliger bij langdurig gebruik. Voorzichtigheid is wel geboden bij gebruik in combinatie met medicijnen of andere kruiden. Kortom, als natuurlijk kruidengeneesmiddel, mits van hoogwaardige kwaliteit, kan valeriaan een positieve bijdrage leveren aan het mentale welzijn. Meer onderzoek is echter nodig naar de effectiviteit van dit kruid.

Toekomstige onderzoeken
De effectiviteit en veiligheid van het gebruik van Valeriaan op lange termijn zijn onderwerp van toekomstig onderzoek. Daarnaast bestaat er interesse naar de effecten van valeriaan bij: