Alles over collageen

Introductie: wat is collageen?

Collageen is een essentieel eiwit bestaande uit 19 aminozuren dat zorgt voor de structuur van lichaamscellen en –weefsels (1). Deze stof heeft belangrijke functies voor de stevigheid van bindweefsel, zoals de botten, de spieren, de pezen en de bloedvaten. Daarnaast is de huid grotendeels opgebouwd uit collageen. Collageen kent 28 verschillende typen waarvan type I, II en III de belangrijkste zijn. Type I maakt voor 90% deel uit van het collageen in het lichaam (2) en wordt opgebouwd door de aminozuren glycine, proline en hydroxypoline. De collageenproductie wordt bevorderd door aminozuren in dierlijke voeding.

Leeftijd en leefstijl van invloed op collageenproductie
Het lichaam is in staat om zelf collageen aan te maken, maar tijdens het ouder worden kan de functie van de fibroblasten (bindweefselcellen) verminderen (3). Daarnaast daalt de collageenproductie met de leeftijd (4). Bovendien zijn eet- en leefgewoonten en oxidatieve stress (vrije radicalen), zoals roken, ook van invloed. Het wordt beweerd dat een collageensuppletie kan zorgen voor toename van de collageenproductie en diverse gezondheidsvoordelen kan geven (5).

Wetenschappelijk onderzoek en oorsprong

De grootste bijdrage van wetenschappelijk onderzoek over collageen houdt verband met de ontstekingsremmende werking voor de huid en de gewrichten. Daarnaast zijn er onderzoeksresultaten beschikbaar over het effect van deze stof op de spieropbouw en de botdichtheid.

Vermindert de symptomen van degeneratieve gewrichtsaandoeningen, zoals artrose en artritis (6,7)
Stimuleert de stevigheid van de huid en vertraagt huidveroudering (8,9,10)
Ondersteunt de aanmaak van spiermassa en bevordert spierherstel (11,12)
Draagt bij aan versterking van de botten, verhoogt de botmineraalheid en biedt bescherming tegen osteoporose (13,14)
Ondersteunt de hartgezondheid en draagt bij aan de elasticiteit van de bloedvaten (15)

Bronnen van collageen
De collageenproductie in het lichaam wordt met name bevorderd door de aminozuren in dierlijke producten, zoals kippenborstbeen (collageen type II), eierschaalmembraan (collageen type I), vissenhuid, bottenbouillon, rundvlees, kippenvel, varkenshuid en gelatine (16). Een maaltijd met een bron van collageen kan het beste worden gecombineerd met een bron van vitamine C. Voor een optimale collageenproductie is namelijk de samenwerking met bepaalde vitaminen en mineralen van belang, zoals vitamine C, vitamine D, calcium, zink en koper (17,18).

Een collageensupplement, veelal als collageenpoeder, kent twee hoofdvormen:

Gehydrolyseerd collageen (collageenpeptiden): stimuleert de aanmaak in de huid, het haar en de nagels
Ongedenatureerd collageen (oorspronkelijk collageen): is met name effectief gebleken voor ondersteuning van de gewrichten (19)

De werking van collageen

Collageen heeft belangrijke functies op cellulair niveau, zoals weefselherstel en immuunrespons en kent daardoor noemenswaardige gezondheidsvoordelen.

Verlichten van gewrichtspijn
Collageen draagt bij aan gezonde gewrichten en de aanmaak van kraakbeen. Uit onderzoek is gebleken dat deze stof bijdraagt aan een verminderde kans op degeneratieve gewrichtsaandoeningen. Het gebruik van een collageensupplement kan de symptomen van artritis en artrose helpen verlichten, zoals stijfheid en gewrichtspijn (6,7).

Ondersteunen van sterke botten
De botten bestaan hoofdzakelijk uit collageen waardoor het een belangrijke stof is voor het behoud van sterke botten (2). Tijdens het ouder worden neemt de botsterkte af door een verminderde collageenproductie. Een lage botdichtheid kan leiden tot osteoporose met een verhoogde kans op botbreuken. Onderzoek laat zien dat collageen kan bijdragen aan een verminderde kans op osteoporose (13,14). Een studie heeft aangetoond dat deze stof bijdraagt aan verhoging van de botmineraaldichtheid (20).

Bevorderen van de spiermassa
Collageen draagt bij aan gezonde spieren. Uit studies is gebleken dat collageen de spiermassa kan bevorderen als gevolg van leeftijdsgerelateerd verlies van spiermassa (11,12). Daarnaast zou deze stof de spiergroei en spierherstel na inspanning kunnen ondersteunen.

Vertragen van huidveroudering
Onderzoek heeft laten zien dat collageen een belangrijke rol speelt voor de gezondheid van de huid (1,4). Een collageensupplement (hydrolyse) kan de hydratatie en elasticiteit van de huid helpen verbeteren waardoor huidveroudering kan worden vertraagd (8,9,10). Bij het ouder worden neemt de collageenproductie af waardoor een droge huid en rimpelvorming kunnen ontstaan. Collageen draagt bij aan het voorkomen van een droge huid door de vochtbalans op peil te houden (21). Daardoor draagt het ook bij aan vermindering van zichtbare rimpels (22).

Verschillen tussen verwante stoffen

Bij collageensuppletie wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen.

Ongedenatureerd
Suppletie met ongedenatureerd collageen type I of type II levert resultaten voor gewrichtsaandoeningen, zoals artrose en reuma. Collageen komt hierbij in aanraking met immuuncellen wat ervoor zorgt dat de immuunsrepons in de gewrichten wordt geremd (7,23).
Gehydrolyseerd
De gehydrolyseerde vorm is bewerkt collageeneiwit (niet meer oorspronkelijk) en heeft een andere werking dan de ongedenatureerde vorm. Een collageensupplement is vaak gehydrolyseerd waarbij het collageen uit kleinere aminozuurketens bestaat voor een betere opneembaarheid. Suppletie met gehydrolyseerd collageen laat met name positieve effecten zien voor de huid (8).

Gelatine
Gelatine is een vorm waarbij collageen deels wordt afgebroken tot aminozuren. Deze vorm wordt meestal gebruikt ten doel van verschillende voedselbereidingen.

Veiligheid, dosering en interacties bij gebruik van collageensuppletie

Het is gebleken dat collageen uit supplementen mogelijk beter door het lichaam wordt opgenomen dan collageen uit voeding (5). De collageenproductie kan worden gestimuleerd met een supplement in de vorm van collageenpoeder of collageentabletten. Een puur en hoogwaardig supplement heeft een goede opneembaarheid en is vrij van chemische toevoegingen, zoals kunstmatige kleur- geur- of vulstoffen. De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van (gehydrolyseerd) collageen is 8 gram. Effectieve doses variëren van 40 mg tot 15 gram met aanbevolen doseringen afgestemd op de specifieke gezondheidsaandoening (rimpels, gewrichtspijn, spieropbouw, botten).

Ondersteunende stoffen
De collageenproductie wordt bevorderd door ondersteunende voedingsstoffen:

Vitamine C is nodig voor de collageenopbouw (17). De samenwerking met vitamine C zorgt voor een gezonde huid van binnenuit en beschermt tegen oxidatieve stress. Een gecombineerd supplement met vitamine C kan de collageenwerking verbeteren.
Vitamine D speelt ook een belangrijke rol voor de collageenproductie (24). Het is een essentiële vitamine voor gezonde botten en spieren en een vitamine D tekort kan zorgen voor collageenafbraak.
Zink draagt ook bij aan de opbouw van lichaamseiwit en is een belangrijke voedingsstof voor de huid.

Een collageensupplement is veilig te gebruiken en kent zelden bijwerkingen. In enkele gevallen komt misselijkheid of diarree voor (25). Belangrijke adviezen bij suppletie zijn de volgende:

Gebruik collageen 25 dagen achtereen met een pauze van 5 dagen. Zo wordt het natuurlijk proces bevorderd en wordt gewenning voorkomen.
Het is van belang om nauwkeurig de ingrediënten te lezen omdat de inhoud van een collageensupplement kan worden gecombineerd met andere stoffen of vitaminen; deze kunnen in hogere doses wellicht bijwerkingen geven.
Raadpleeg altijd een gezondheidsdeskundige bij overweging van een collageensupplement tijdens zwangerschap, borstvoeding of bij medicijngebruik vanwege mogelijke interacties.

Conclusie en toekomstige onderzoeken

Collageen is het meest voorkomende eiwit in de lichaamsweefsels die door collageen worden voorzien van bouwstoffen (1). Deze stof wordt van nature in ons lichaam opgebouwd door verschillende aminozuren en speelt een belangrijke rol op cellulair niveau. Type I collageen is het belangrijkste type dat aanwezig is in de pezen, kraakbeen, botten en de huid (2). Wetenschappelijk onderzoek heeft laten zien dat collageen bijdraagt aan sterke botten, gezonde gewrichten en soepele spieren (2,5,6,7,26). Daarnaast ondersteunt deze stof een goede hartfunctie (15). Bovendien tonen verschillende studies de gunstige effecten van collageen op de huidgezondheid (1,4).

Tijdens het ouder worden verminderd de natuurlijke collageenproductie (4). Daarnaast wordt de aanmaak belemmerd door bewerkte of suikerrijke voeding, roken en stress. Deze factoren kunnen effect hebben op de stevigheid en elasticiteit van de huid. Het is gebleken dat collageen de conditie van de huid kan helpen verbeteren en kan bijdragen aan het vertragen van huidveroudering (8,9,10). Onderzoek heeft aangetoond dat collageen een ontstekingsremmende werking heeft en verlichting kan geven bij gewrichtspijn door artrose of reuma (6,7,23). Bovendien houdt deze stof de botten sterk en biedt het bescherming tegen osteoporose (13,14). Tenslotte kan collageen verbetering geven bij spiermassa en spierherstel (11,12). De ongedenatureerde vorm (oorspronkelijk) wordt gebruikt ter ondersteuning van de gewrichten (7,19). Gehydrolyseerd collageen wordt met name gebruikt voor de huid en wordt ook wel toegevoegd aan huidverzorgingsproducten (8). Collageenpoeder is een populaire vorm van collageensuppletie. Een dieet dat hoogwaardige eiwitten en belangrijke voedingsstoffen bevat als ook regelmatige lichaamsbeweging hebben een positieve invloed op de collageenproductie en helpen collageenafbraak te voorkomen.

Interesse voor toekomstige onderzoeken
Er bestaat interesse voor aanvullend onderzoek over collageensuppletie met betrekking tot haargroei, sterke nagels, darmgezondheid en gewichtsbeheersing; hiervoor is uitgebreider onderzoek nodig. Collageen zou haargroei kunnen helpen bevorderen en haaruitval helpen voorkomen (27). Een collageensupplement in de vorm van collageenpeptiden zou kunnen bijdragen aan sterke nagels en broze nagels helpen voorkomen (28). Daarnaast zou collageen een rol kunnen spelen voor de darmflora en gewichtsverlies (29).