Alles over natrium

Introductie: wat is natrium?

Natrium (Na+) is een essentieel mineraal behorende tot belangrijke elektrolyten die een cruciale functie hebben in verschillende fysiologische processen (1). Ondanks dat het lichaam er kleine hoeveelheden van nodig heeft, speelt natrium een centrale rol bij bij het reguleren van de vochtbalans, het handhaven van de bloeddruk en het ondersteunen van de zenuw- en spierfunctie (2). Daarnaast draagt dit mineraal bij aan de opname en transport van voedingsstoffen in de lichaamscellen, zoals glucose en aminozuren. Natrium werkt in nauwe verbinding met kalium en calcium dat eveneens belangrijke mineralen en elektrolyten zijn. Andere elektrolyten zijn magnesium, chloride, fosfaat en bicarbonaat. Elektrolyten zijn nodig voor een goede werking van de lichaamscellen en de organen. Ze dragen bij aan het reguleren en verdelen van de hoeveelheid water in het lichaam dat ondermeer essentieel is voor de werking van het cardiovasculaire systeem (3).

Gezondheidsklachten kunnen ontstaan bij zowel teveel als te weinig natrium (4). Een overmatige natriuminname wordt gerelateerd aan een verhoogd risico op een hoge bloeddruk (hypertensie) (5). Daarnaast wordt teveel natrium in verband gebracht met neurologische problemen (6). Daarentegen zijn er studies die uitwijzen dat ook een natriumtekort kan leiden tot verhoging van bepaalde risicofactoren voor verschillende aandoeningen (7). Een overmatige natriuminname komt meestal voor bij het nuttigen van bewerkte voedings-middelen, kant-en-klare maaltijden en ingeblikt voedsel die vaak een hoge hoeveelheid zout bevatten (6, 8). Een natriumtekort komt regelmatig voor bij ouderen, intensieve sporters (natriumverlies door transpiratie) en mensen met chronische ziekten (9). Gebleken is dat een groot deel van de bevolking teveel geraffineerd zout binnenkrijgt (10, 11). Verhogen van publieke bewustwording om de zoutinname te reduceren is van belang (11, 12). Het juiste evenwicht in natriuminname blijft het belangrijkste met voldoende natrium voor essentiële lichaamsfuncties en het vermijden van overmatige natriuminname (4).

Wetenschappelijk onderzoek en oorsprong

Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat natrium een essentieel elektrolyt is voor het handhaven van de vochtbalans, de bloeddruk, de zenuwimpulsen en de spierfunctie.

Een hoog natriumgehalte wordt in verband gebracht met regelmatig hoge natriumconsumptie door de zoutbehoefte; hierbij blijken culturele, psychologische en neurologische factoren een rol te spelen (13)
Onderzoek laat zien dat neurotransmitters, zoals serotonine van invloed zijn op de zoutinname en hierbij mogelijk een remmende werking hebben (14)
Onderzoek wijst uit dat chronisch te hoge natriuminname mogelijk kan leiden tot een verhoogd risico op hypertensie, hartfalen en nierfalen (5, 11)
Toenemende studies benadrukken dat ook eetgewoonten en genetische factoren een inclusieve rol dienen te hebben bij onderzoek naar de effecten van natriuminname op de bloeddruk en de hartgezondheid (15)
Onderzoek toont aan dat natriumbeperking kan bijdragen aan het verlagen van de bloeddruk, maar dat het onduidelijk is of hiermee ook het risico op hartziekten en overlijden wordt verminderd (16)
Een hoge zoutinname wordt in verband gebracht met depressie en angstklachten (17)
Er zijn studies die aantonen dat een natriumarm dieet de insulinegevoeligheid kan verminderen (7, 18)
Studies laten zien dat natriumbeperking kan leiden tot een grotere kans op hart- en vaataandoeningen (minder dan 3 gram per dag bij mensen met een normale bloeddruk) (18)
Onderzoek wijst uit dat natriumbeperking de cholesterolwaarden en triglyceridenlevels bij gezonde mensen kan verhogen (19)
Onderzoek toont aan dat een laag natriumgehalte verband lijkt te houden met een verminderde cognitieve functie, met name bij ouderen (20, 21)

Bronnen van natrium
Natrium is aanwezig in zout waarbij het natriumgehalte afhankelijk is van het type zout. Daarnaast zit natrium in bewerkte voedingsmiddelen, zoals brood, vleeswaren en kaas, snacks, kant-en-klare sauzen en soepen. Ingeblikt voedsel, zoals bonen bevat vaak veel natrium. Dit kan overigens worden verminderd door het voedsel eerst met water af te spoelen (22). Daarnaast wordt natrium toegevoegd aan verschillende voedseladditieven, zoals msg. Bovendien zit natrium in bakpoeder, augurken en olijven.

De werking van natrium

Natrium is van belang voor zowel de fysieke als de mentale gezondheid.

Bevorderen van de vocht- en elektrolytenbalans
Natrium reguleert de vochtbalans van het lichaam, in samenwerking met andere elektrolyten, zoals kalium en chloride (1). Natrium zorgt voor het vasthouden van water in het bloed en de lichaamsweefsels. Een optimale vochtbalans is essentieel voor de cellulaire gezondheid (2). Daarnaast zorgt natrium voor de bloeddrukregulatie voor een evenwichtige bloedcirculatie (3).

Transport en opname van voedingsstoffen
Natrium draagt bij aan een goede opname van voedingsstoffen en transport van nutriënten in de darmen, zoals aminozuren en glucose (23). Door een tekort aan natrium kan dit proces worden belemmerd en leiden tot vermoeidheid en minder energie. Elektrolyten, zoals natrium ondersteunen ook bij de afscheiding van afvalstoffen uit de cellen.

Ondersteunen van de zenuwimpulsen
Natrium speelt een belangrijke rol in de overdracht van zenuwimpulsen dat essentieel is voor de communicatie tussen hersenen en spieren (24).

Ondersteunen van de spierfunctie
Natrium draagt bij aan een gezonde mineralenbalans dat van belang is voor de spierfunctie. Dit mineraal is cruciaal voor de samentrekking en ontspanning van de spieren, zoals de hartspier (3).

Ondersteunen van het cognitief vermogen
Een evenwichtig natriumgehalte is belangrijk voor een gezonde hersenfunctie (6). Uit onderzoek is gebleken dat een tekort aan natrium met name bij ouderen kan leiden tot cognitieve achteruitgang, zoals geheugenverlies en verwardheid (20).

Ondersteunen van de botgezondheid
Een gereguleerde natriuminname speelt een rol voor de botgezondheid. Daarbij is een evenwichtige mineralenbalans met name belangrijk voor sporters, zoals atleten (25, 26).

Reguleren van de bloedsuiker
Natrium draagt bij aan de insuline-gevoeligheid (7). Het is gebleken dat een tekort aan dit mineraal effect heeft op de bloedsuikerspiegel. Een studie toonde aan dat een natriumarm dieet kan leiden tot insulineresistentie (18).

Neurologische effecten
De werking van natrium wordt in verband gebracht met effecten op het zenuwstelsel waarbij neurotransmitters, zoals serotonine een rol spelen (reguleren van de stemming) Een studie liet zien dat een hoog natriumgehalte meer kans geeft op depressie of angstklachten (17).

Cardiovasculaire effecten
Een overmatige natriuminname wordt in verband gebracht met een hoge bloeddruk en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Daarnaast zijn er studies die uitwijzen dat natriumbeperking eveneens problemen kan geven voor de hartgezondheid, zoals verhoging van de cholesterol- en triglyceridenlevels bij gezonde mensen (19).

Verschillen tussen verwante stoffen

Natrium heeft een belangrijke samenwerking met andere elektrolyten, zoals kalium, calcium, magnesium en chloride.

Natrium versus kalium
Kalium (K+) heeft een tegengestelde werking aan natrium en draagt bij aan ontspanning van de bloedvaten en het verlagen van de bloeddruk (27). Kalium is essentieel voor de normale werking van cellen, zenuwen en spieren, vooral de hartspier. Het helpt ook bij het reguleren van de vochtbalans.

Natrium en chloride
Natrium draagt samen met Chloride (Cl-) bij aan de vochtbalans en het is een belangrijk onderdeel van maagzuur dat onmisbaar is voor de spijsvertering.

Natrium, calcium en magnesium
Deze elektrolyten zijn betrokken bij de spiercontracties en zenuwgeleiding. Calcium en magnesium hebben invloed op de werking van natrium. Tezamen zorgen ze voor een gezonde bloeddruk, celwerking en spierfunctie. Magnesium (Mg2+) is een onmisbaar mineraal, want het is betrokken bij veel verschillende lichaamsfuncties, zoals zuurstof, energie, spier- en zenuwfunctie, de opname van eiwitten, bloedglucosecontrole en bloeddrukregulatie (28). Calcium (Ca2+) is noodzakelijk voor de botgezondheid, spiercontractie, bloedstolling en de zenuwfunctie.

Natrium versus fosfaat
Fosfaat (PO43-) speelt een rol in de energieproductie en is een belangrijk onderdeel van botten en tanden.

Natrium versus bicarbonaat
Bicarbonaat (HCO3-) helpt bij het reguleren van de pH-balans in het bloed.

Veiligheid, dosering en interacties bij gebruik van natrium

Dagelijks heeft men 0,4 – 1,5 gram natrium nodig (1 tot 3,8 gram zout). Het advies is om maximaal 3,8 gram zout per dag te nuttigen. Via de voeding krijgt men normaal gesproken voldoende natrium binnen. Natriumsuppletie wordt niet aanbevolen en wordt enkel gebruikt onder medisch toezicht, zoals in gevallen van langaanhoudende diarree, hevige koorts of overmatige transpiratie. In sommige gevallen kunnen intensieve sporters baat hebben bij het aanvullen van vocht en natrium om uitdroging, duizeligheid en kramp te voorkomen.
Veiligheid

Natrium is een essentieel elektrolyt waarbij de juiste balans belangrijk is (4, 23). Overmatige inname verhoogt het risico op hoge bloeddruk en andere gezondheidsproblemen. Met name bewerkte voedingsmiddelen en kant-en-klaar maaltijden bevatten vaak (verborgen) hoge hoeveelheden zout (6, 8). Een natriumtekort komt vooral voor bij overmatig zweten, gebruik van plaspillen, diarree of overmatige vochtinname. Intensieve lichamelijke activiteit kan leiden tot natriumverlies door transpiratie. Adequate natriuminname is cruciaal voor het voorkomen van krampen en het handhaven van de elektrolytenbalans; voor energie, herstel en spieropbouw (26). Symptomen van een natriumtekort (hyponatriëmie) zijn onder andere vermoeidheid, uitdroging, hoofdpijn, spierkramp, misselijkheid en verwardheid. Mensen met bepaalde aandoeningen zoals lage bloeddruk of bepaalde stofwisselingsstoornissen kunnen baat hebben bij gecontroleerde natriuminname, altijd onder medisch toezicht.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid
De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid natrium is 1.000 mg voor volwassenen hoewel een duidelijke wetenschappelijke onderbouwing hiervoor ontbreekt. Het wordt aanbevolen niet meer dan 2.000 mg natrium per dag binnen te krijgen. Hoewel een hoog natriumgehalte door een hoge zoutconsumptie vaak voorkomt, is dit mineraal nodig voor behoud van een gezonde vochtbalans en bloeddruk.

Interacties met medicatie
Het natriumniveau kan worden beïnvloed door sommige medicijnen, zoals diuretica, antidepressiva en sommige pijnstillers. Het is belangrijk om bij langdurig medicijngebruik regelmatig de elektrolytenstatus te laten controleren. Natriumsuppletie wordt enkel gebruikt onder toezicht van een arts.

Conclusie en toekomstige onderzoeken

Natrium is een essentieel mineraal dat het lichaam nodig heeft voor het reguleren van de vochtbalans, de bloeddruk, de zenuwfunctie en de spierwerking (1, 2, 3). Een gebalanceerde inname van natrium is van belang omdat zowel een teveel als een tekort aan dit mineraal kan leiden tot gezondheidsproblemen (4, 5, 6, 7). Natrium maakt deel uit van de elektrolytenbalans en werkt samen met andere elektrolyten zoals calcium, magnesium en kalium (27, 28). Met name het evenwicht tussen natrium en kalium is van cruciaal belang gebleken voor de regulatie van de bloeddruk en de cardiovasculaire gezondheid (27).

Natrium is van belang is voor energie en herstel waarbij is gebleken dat een natriumtekort (hyponatriëmie) vaker voorkomt bij ouderen en sporters als gevolg van vochtverlies en transpiratie (9). Daarnaast is aangetoond dat overmatige natriuminname kan zorgen voor een hoge bloeddruk en ongunstige effecten voor het hart en de hersengezondheid (5, 6, 11, 17). Bij sommige aandoeningen dient het zoutgebruik te worden beperkt. Echter, er zijn ook studies die aantonen dat het risico op hartproblemen kan toenemen bij een tekort aan natrium (18, 19). Een natriumarm dieet kan bovendien gezondheidsklachten geven zoals een verstoorde insulinewerking of cognitieve problemen (7, 18, 20, 21).

Voor een gezond natriumgehalte speelt volwaardige voeding een belangrijke rol (15). Bewerkte producten bevatten vaak veel zout net als additieven en suiker; deze kunnen beter zoveel mogelijk vermeden worden (6, 8). Daarnaast draagt het eten van groenten en fruit bij aan een gebalanceerd natrium- en kaliumniveau waarbij kalium een bloeddrukverlagende werking heeft (27). Bovendien kan kennis over de verschillende soorten zout bijdragen aan de juiste natriuminname doordat het mineraalgehalte per zoutsoort verschilt. Kortom, we kunnen stellen dat natrium of zout een spilfunctie vormt voor behoud van de lichamelijke en mentale balans. De essentiële bijdrage van natrium voor de vochtbalans werkt door op verschillende lichaamsprocessen en de hersenwerking; voldoende zout is dus nodig. Er is sprake van een problematische zoutconsumptie bij hoge inname van geraffineerd zout (hoog in natrium, zeer lage mineralenbalans) Ongeraffineerd zout daarentegen, zoals zeezout, bevat meer mineralen en is dan ook een betere optie dan keukenzout (29, 30).

Toekomstige onderzoeken
Er is toenemende belangstelling voor de rol van natrium bij cognitieve achteruitgang, neurodegeneratieve aandoeningen en mentale gezondheid. Studies wijzen op een verband tussen hyponatriëmie en cognitieve stoornissen bij ouderen. Daarnaast zouden toekomstige onderzoeken zich kunnen richten op: